Onderzoek naar onvruchtbaarheid in Roemenië

Het is Europa. Toch biedt Roemenië – als enige Europees land – nagenoeg geen faciliteiten of financiering aan echtparen met vruchtbaarheidsproblemen. Maar er is hoop, zo merkt onderzoekster Erica van der Sijpt. ‘In Roemenië denkt men in oplossingen.’

Tekst: Margriet Zuidgeest

Een jaar geleden spraken we antropoloog Erica van der Sijpt over haar studie naar infertiliteit in Kameroen. Inmiddels zit ze in Roemenië voor vergelijkbaar onderzoek. ‘Ik kwam erachter dat onvruchtbaarheid een enorm issue is in dit land. En dat hangt samen met de kwetsbaarheid van de postcommunistische samenleving.’

Onvruchtbaar door abortus
Roemenië was communistisch tot 1989, bijna 30 jaar geleden dus. Wat kan nu dan nog de invloed ervan zijn op mensen en op (on)vruchtbaarheid? Erica: ‘Tijdens het langdurige communisme werd alles voor iedereen bepaald. Zo had dictator Ceaușescu abortus verboden. Dus werd het illegaal – en slecht – uitgevoerd, waardoor vele vrouwen onvruchtbaar werden. De Revolutie verloste de Roemenen van dit strikte regime, maar bracht ook vele onzekere veranderingen met zich mee.’ Nog altijd is het leven geen vetpot voor de Roemenen. Erica: ‘Daarom houden ze het vaak bij één kind. Die bieden ze dan het beste. Het verleden en de voornamelijk kleine gezinnen heeft tot een nationaal “wij zijn zo onvruchtbaar”-gevoel geleid, zowel bij burgers als bij artsen. Terwijl er niet eens statistieken zijn bijgehouden; het is een gevoel.’

IVF onbetaalbaar
De politiek negeert behendig dat moedeloze, kwetsbare idee van geen of beperkt kinderen kunnen krijgen. En fertiliteitsopties bieden ze al helemaal niet. Hoe zit dat? ‘Ongewenste kinderloosheid is taboe,’ zegt Erica. ‘Zeker in dit kindvriendelijke land, waar men het ook nog ziet als individueel falen. Maar daar staat tegenover dat het in de samenleving – op feestjes, in de taxi of supermarkt – wel degelijk een gespreksonderwerp is.’
Dat de regering geen IVF-klinieken opzet heeft ook te maken met corruptie, merkte Erica. ‘Er is overheidsgeld genoeg, maar dat wordt niet altijd in het belang van de burgers gespendeerd. En daarmee is Roemenië het énige Europese land dat niet investeert in fertiliteitsklinieken. Er zijn wel 20 kleine privéklinieken, dat is ongeveer 1 per 1 miljoen inwoners. Los van het feit dat sommige daarvan ronduit slecht staan aangeschreven, kost een IVF-poging daar zo’n € 5.000 – voor weinigen weggelegd dus. Een enkeling zoekt twee banen of verkoopt zijn huis, maar voor het merendeel van de Roemenen is een IVF-behandeling onbetaalbaar.’

Kinderloosheid als straf
Ook religie is van invloed op het denken rondom onvruchtbaarheid. Zowel bij de bevolking als bij de overheid. ‘Roemenië is grotendeels orthodox. Veel gelovigen denken dat ze iets fout hebben gedaan, waardoor God hen met kinderloosheid straft. Biechten biedt de mogelijkheid innerlijk weer rein te worden. Vervolgens geeft de priester een “canon” mee; een religieuze opdracht die je moet vervullen. Denk aan drie dagen vasten, aalmoezen geven of elke ochtend een bepaald gebed doen.’ De orthodoxe regeringsleiders grijpen het geloof en deze zienswijze graag aan om hun eigen onwilligheid te verantwoorden. ‘Ze zeggen: “Wat niet door God is gegeven, is dus een product dat je moet kopen.” Vrij vertaald: word je niet zwanger, dan wil God dat zo. Wil je toch een behandeling, dan betaal je maar zelf.’

Lichtpuntje
Toch ziet Erica een lichtpuntje. ‘Vorig jaar is er een beperkte financiering gekomen voor vruchtbaarheidstesten. Dan moet je wel getrouwd zijn en aan vele strikte voorwaarden voldoen. Vergeleken met het Nederlandse systeem is het weinig, maar hier is het een beginnetje én publieke erkenning van het probleem.’ Bovendien denkt men in Roemenië in oplossingen. Die variëren van ‘alles moet natuurlijk zijn’ tot alternatief ouderschap. ‘De Roemeense wereld is totaal veranderd in relatief korte tijd. Het ene moment nog communistisch, maar “ineens” behept met telefoons inclusief bijbehorende straling, met geïmporteerd onnatuurlijk voedsel met “schadelijke” E-nummers, én met stress. De Roemeense remedie: terug naar de natuur. Alles moet dus eco en bio zijn. Ontspannen kan in geneeskrachtige spa’s. Dat alles werkt vruchtbaarheidbevorderend, zo is het idee.’

Zomer bij je kinderloze tante
Alsnog niet zwanger? Dan kan familie uitkomst bieden. ‘Kinderloze tantes en ooms zijn vaak direct betrokken bij de opvoeding van hun neefjes en nichtjes. Het is heel gangbaar, en typisch Roemeens, dat kinderen in de zomer een paar maanden daar wonen. Dat is toch een soort ouderschap en de kinderen kunnen hun horizon verbreden.’ Erica noemt bovendien de belangrijke rol van peetouders. ‘Een peettante of -oom is echt een tweede ouder. Ze zijn aanwezig bij verjaardagen of diploma-uitreikingen, geven cadeaus en zijn raadgever bij problemen. Zijzelf zien het als volwaardige ouder-verantwoordelijkheid. Niet gek dus dat kinderloze paren zich graag aanbieden als peetouders.’ Dat heeft Erica zelf ook ondervonden. ‘Vorig jaar was ik zwanger en woonde ik bij een kinderloos echtpaar van midden 50 in huis. Zij wilden echt heel graag peetouder van onze dochter worden. Maar ja, bij ons werkt dat toch anders dus we hebben dat niet gedaan.’

Paradijs
Op de vraag of Nederlanders wat kunnen leren van de Roemenen met betrekking tot onvruchtbaarheid, benadrukt Erica de opties in Nederland. ‘Als ik in Roemenië vertel dat iedereen recht heeft op fertiliteitsonderzoek en –behandeling en dat die ook nog worden vergoed, kunnen ze dat bijna niet geloven. “Wat een paradijs!” roepen ze dan.’ Zelf vindt ze de genoemde factoren straling, voedsel en stress het overdenken waard. ‘Het kan nooit kwaad om voor of tijdens je zwangerschap de invloed ervan in je achterhoofd te houden.’